Weblog van Eric Leltz ||

Rite de passage

Zaterdag 04 april 2020

Stilstand

We leven in een historische tijd. En hoewel de term ‘historisch’ aan inflatie onderhevig is, lijkt het nu toch werkelijk zo. Het Corona-virus heeft ons in de greep. In ‘no-time’ hebben we vrijheden moeten inleveren, leven we noodgedwongen anderhalf meter van elkaar en is ons dagelijks leven drastisch ontregeld. De Franse president Macron spreekt onomwonden van een oorlog met een onzichtbare vijand. Maar anders dan bij voorgaande oorlogen is nu iedereen frontsoldaat. Ieder van ons kan bijdragen door thuis te blijven. We zijn gestopt met rennen naar ‘meer, meer, meer’, staan allemaal even stil en mogen opnieuw aarden. Even geen school, geen theater en geen sportwedstrijden.

Kruispunt

De crisis laat zien dat we kwetsbare wezens zijn in een kwetsbaar systeem. Dit systeem van globalisatie en neo-liberalisme heeft ons veel gebracht maar heeft ook schaduwzijden. Want hoewel velen er liever niet aan dachten, waren we met de aarde al een flinke tijd op weg naar een ecologische crisis door een grenzeloze hang naar groei van de economie. Met als gevolg uitputting van de aarde, afname van biodiversiteit en klimaatverandering.

Een crisistijd dwingt tot reflectie. Maar of het Corona-virus echt de game-changer wordt naar een andere meer duurzame wereld, is nog maar de vraag. Na de economische crisis van 2008 zouden we het ook anders doen. Dat bleek toen een te grote opgave. Achteraf niet verwonderlijk, want het neo-liberalisme geeft het individu alle vrijheid, stelt het eigen belang voorop en verantwoordelijkheid voor de samenleving is ver te zoeken. En toen het mis ging werd aangeklopt bij de overheid en moest de rekening worden betaald door de samenleving. Een samenleving die volgens model neo-liberaal, de voormalige Engelse premier Margaret Thatcher, niet eens bestond afgaande op haar citaat: “There is no such thing as society. There are individual men and women”. En dus was het weer snel nadat de overheid met publiek geld de banken had gered, ‘business as usual’ voor de bankiers en streken ze zonder blikken of blozen hun bonussen weer op.

Kans

De kans die een crisis biedt, kunnen we nu ook grijpen. De tijdelijke adempauze is een kans om onze rol in de samenleving te heroverwegen. Dat kan betekenen dat we ons leefpatroon, ons vlieggedrag en ons koopgedrag moeten veranderen. En dat gaat verder dan symptoombestrijding waarbij we ons gedrag niet al teveel hoefden aan te passen omdat we ons geweten konden sussen door het planten van een boom of een dag geen vlees te eten. Zal het ons nu wel lukken om echt te veranderen? Veel zal afhangen van hoe we uit deze crisis komen. Vallen we weer terug in waar we mee bezig waren, of zien we de crisis als een gevolg van een uit zijn voegen gegroeid geglobaliseerd systeem waarbij efficiëntie, concurrentie en winstmaximalisatie leidend zijn?

Leerproces

De crisis laat zien dat mensen vindingrijk en creatief zijn. Gedwongen door de omstandigheden zitten we in een versneld leerproces en komen we tot nieuwe oplossingen in het traject tussen ontkenning en acceptatie van een nieuwe werkelijkheid. We zijn terechtgekomen in een groot sociaal experiment. Nu lukt onder druk en omdat mensen niet meer overtuigd hoeven te worden van nut en noodzaak, wat jarenlang niet lukte. We kunnen nu massaal thuiswerken, geven online-onderwijs en accepteren digitale sociale contacten. Er kon technisch altijd al veel maar nu kunnen we het ook in sociaal opzicht bijbenen. Deze crisis leert ons dat als het er op aan komt, solidariteit, samenwerking, betrokkenheid, compassie en eigenaarschap van veel meer waarden zijn dan materieel bezit.

Weeffouten

Zullen we ons na de crisis richten op wat echt belangrijk is in het persoonlijke leven zoals familie en vrienden? En zullen we ons richten op waar het in de samenleving echt om draait zoals gezondheidszorg en scholing? De crisis laat zien dat de huidige samenleving een aantal weeffouten kent:

Uit de lijst van ‘vitale beroepen’ blijkt dat de meest gewaardeerde mensen tijdens de crisis zoals verplegers, docenten, caissières en vuilnisophalers een voorname rol spelen bij het draaiende houden van de samenleving. Wrang is dat juist op veel van deze beroepen de afgelopen jaren enorm is bezuinigd. Nog niet zolang geleden stonden verplegers en docenten op het Malieveld om erkenning te krijgen.
Te vaak en te gemakkelijk gaat publiek geld dat gespaard is door te korten op de salariëring in de vitale beroepen, naar private bedrijven die onvoldoende thuis geven als het om duurzaamheid gaat. Zo stonden meteen na het uitbreken van de crisis KLM en Schiphol vooraan om overheidssteun aan te vragen. KLM die vervolgens aangeeft mensen te ontslaan en daarmee weer een beroep doet op de samenleving.
Het kapitalistische systeem wordt gekenmerkt door winsten waar een kleine groep van profiteert ten koste van een grote groep. Hierdoor wordt de economische ongelijkheid tussen groepen vergroot zoals de Franse econoom Thomas Pikkety in zijn boek “Kapitaal in de 21ste eeuw’ haarfijn uitlegt.
Lastenverzwaring drukt stevig op de schouders van de werkenden en de consumenten. Het bedrijfsleven draagt hier verhoudingsgewijs minder aan bij. Zo wordt het geld voor het klimaatakkoord uit 2018 opgebracht door de man en vrouw in de straat, terwijl bedrijven klimaatsubsidies ontvangen en minimaal bijdragen aan de kosten die door hun vervuiling wordt gemaakt.

En dan laten we onze omgang met de natuur, de bio-industrie en een arbeidsmarkt met onzekere contracten nog maar even met rust.

Bouwstenen

Hoe zou de nieuwe wereld er uit kunnen zien? Hoe halen we de weeffouten weg? Zowel de Britse econoom Ann Pettifor in haar ‘The Green New Deal’ en de Amerikaanse Italiaanse econoom Mariana Mazzucato in haar ‘The Value of Everything’, houden een pleidooi voor een sterkere overheid. En niet alleen in crisistijd maar ook voor na de crisis. Van de ‘donuteconomie’ van de Engelse econoom Kate Raworth leren we dat de samenleving een evenwicht hoort te zoeken tussen wat de aarde kan dragen en wat we nodig hebben om, in de woorden van Aristoteles, een deugdzaam leven te leiden. De Oostenrijkse econoom Christian Felber en zijn ‘Economy for the common good’ laat zien dat het draait om het welzijn van mensen en het nemen van maatschappelijke verantwoordelijkheid. Vanuit deze invalshoeken kan de nieuwe werkelijkheid bijvoorbeeld als volgt kleur worden gegeven:

Een sterke overheid die het publieke belang voorop stelt.
Steun aan lagere overheden zoals gemeenten die hun rol volwaardig kunnen nemen omdat ze midden in de leefwereld staan
Een basisinkomen waarmee in tijd van nood allerlei noodmaatregelen overbodig zijn en omdat gestuurd wordt op vertrouwen er in ‘normale’ tijden minder controle nodig is en dus ook minder ‘bullshit jobs’
Steun voor lokale productie en consumptie met respect voor de natuur die diervriendelijk en duurzaam is. Dit betekent ook het afbouwen van grootschalige en intensieve veeteelt en het verminderen van globalisatie
Verdere digitalisering van het werk waardoor op afstand kan worden gewerkt. Dit is vanwege minder verkeersbewegingen goed voor het milieu en voor het combineren van werk met zorgtaken en vrijwilligerswerk.

Tot slot

Wat doen we? Vallen we terug naar het normaal van voor de crisis? Of durven we onze manier van leven te herzien en zien we de crisis als een ‘rite de passage’, een kantelpunt? Het ligt in onze eigen handen.

Geplaatst in samenleving | Er zijn geen reacties

Tweets by @ericleltz

Rite de passage

Archief

Rubrieken